ASI KAYGISI OLANLAR; DIKKAT!

Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tip Merkezi Psikiyatri Uzmani Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, asi kaygisiyla asiyla ortaya çikan psikofizyolojik belirtilere iliskin bilgi verdi.

Pandemiyle mücadelede asilama önemli

Covid-19 pandemisinin yönetiminde asilanmanin büyük önem arz ettigini belirten Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, devletin asilanmanin yayginlasmasi için büyük çaba sarf etmesine karsin pandeminden önce filizlenmeye baslamis olan genel asi karsitliginin Covid-19 asilariyla da devam ettigini söyledi.

Bir yandan veri yigininda bogulurken bir yandan asil bilinmesi gereken verilerin paylasilmadigini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, “Bir yandan da içinde yasadigimiz hakikat ötesi (post-truth) çaginda psödobilim (yalanci bilim) insanlari kendi gerçeklerini yaratarak büyük bir kafa karisikligina neden oluyorlar.” dedi.

Asi olma ihtimali olan grup arada eziliyor

Asiyi savunanlar ve asi karsitlari biçiminde bir kutuplasmayla aslinda asi olma ihtimali olan bir grubun arada ezildigini belirten Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, “Bu grup asidan kaygilanan, çekinen ama ne asi ne de bilim karsiti olmayanlar. Onlar da asi karsitlariyla ayni potada eritiliyorlar. Üstelik kendilerine yöneltilen “cahil” “sorumsuz” “bencil” suçlamalariyla asi kaygilariyla ilgili kimseyle de konusamiyorlar. Asidan kaygilanan ve kaçinan birçok kisi hem kimseye zarar vermemek adina hem de COVID-19 olmaktan endise duyduklarindan aslinda toplum içine fazla çikmadan izole bir hayat sürdürmek zorunda kaliyorlar.” dedi.

Asi kaygisi olanlar motive edilebilir

Asiyi destekleyenler, asiyi reddedenler ve asidan kaçinanlar diye üç grup oldugunu fark etmek gerektigini vurgulayan Ünsalver, özellikle asi kaygisi olanlarla motivasyonel yaklasimlarla görüsmenin asilanma oranlarini arttiracagini kaydetti. 

Psikiyatrik belirtiler olabilir

Asi olmadan önce ya da asi olduktan sonra asinin biyolojik etkisinden bagimsiz olarak ortaya çikan bazi psikiyatrik belirtiler olabilecegine dikkat çeken Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, “Bu psikiyatrik belirtileri yasayan kisiler, asinin yan etki ortaya çikardigini düsünerek daha da çok kaygilanabilir ve kaygiyla iliskili fiziksel belirtiler daha da artabilir. Asiya verilebilecek psikofizyolojik yanitlar bilinirse psikiyatrik müdahale ile bu belirtiler ortadan kalkacagi için asidan korkma ve kaçinma azalacaktir.” diye konustu. 

Üç farkli psikofizyolojik belirti görülebilir

Asiyla ortaya çikan üç farkli psikofizyolojik belirti grubu olabilecegini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, bunlardan ilkinin akut stres tepkisi oldugunu belirterek sunlari söyledi:

“Bu tüm memelilerde tehdit/ tehlike durumlarinda devreye giren ve bedende otonom yani kendi basina bilincin kontrolü olmadan faaliyet gösteren sinir sisteminin sempatik kolunun faaliyete hâkim olmasi sonucu kisinin tehdit/tehlikeden kaçtigi ya da savastigi durumdur. Sempatik sinir sistem faaliyetinin artmasi sonucunda kalp atim hizinda artis (çarpinti), hizli nefes alip verme ve bunun sonucunda bas dönmesi ya da göz kararmasi, nefes almakta zorlanma, ellerde ve ayaklarda uyusma,  terleme, titreme gibi fiziksel belirtiler olur. 

Stres yaniti, asiya tepki seklinde yorumlanabilir

Asi sonrasi bu yanit ortaya çikarsa kisi asiya alerjik bir yanit verdigini ve bu yüzden bogulup ölecegini düsünebilir ve bunun sonucunda akut stres belirtileri daha da çok artarak kisi bir kisir döngüye girebilir. Bunlari deneyimlemek birçok kisi için travmatik olabilir. Çünkü kisi bunu bir stres yaniti degil, asiya tepki olarak yorumlayabilir. Bazilari ise bunun asiya verilen stres yaniti oldugunu bilse bile tüm bu bedensel belirtileri deneyimlemek o kadar ürkütücü olabilir ki kisi hem ikinci doz asidan kaçinacaktir hem de çevreye asinin kaçinilmasi gereken bir sey oldugunu aktaracaktir.” 

Bas dönmesi, göz kararmasi, bayilma ortaya çikabilir

Asiya verilebilecek ikinci psikofizyolojik yanitin “vazovagal tepki” oldugunu belirten Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, “Bu kan görünce ya da igne yaptirdiginda bayilan kisilerdekine benzer bir durumdur. Bazi kisilerde strese yanit olarak sempatik sinir sistemi baskin faaliyet gösterirken bazi bireylerde ise karsit sistem olan parasempatik sistem gereginden fazla faaliyet göstererek bunun sonucunda bas dönmesi, göz kararmasi, mide bulantisi, terleme ve bayilma olabilir. Bu kisilerde parasempatik faaliyetin baskin olmasi sebebiyle tansiyon düsüklügü olur ve beyne yeterli kan pompalanmadigi için kisa süreli bilinç kaybi olabilir.” uyarisinda bulundu. 

Kas güçsüzlügü, felç gibi hissetme yasanabilir

Üçüncü ve en nadir olan psikofizyolojik yanitin ise disosiyatif nörolojik belirtiler oldugunu ifade eden Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, “Bunlar nörolojik ya da baska bir tibbi sebebi olmayan psikolojik kökenli kas güçsüzlügü ve hatta felçmis gibi hissetme, konusmada bozulma, bilinç bulanikligi, epilepsiyi taklit eden nöbetler biçiminde olabilir. Bu belirtiler asidan hemen sonra ortaya çikmayip birkaç gün sonra gelisebilir ve bu sebeple asiya bagli olarak yorumlanma ihtimali en yüksek olan belirtilerdir.” diye konustu.

Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, asi olmayan ve asidan kaygilanan kisilerin, asi olma deneyimi sonrasinda kimlerin ne tür etkilenme yasadigina dair artmis seçici bir dikkat halinde olduklarindan bu tür psikofizyolojik yanitlari da asiyla iliskilendirebilecegine dikkat çekti. 

Asilarin yan etkileriyle ilgili bilgi verilmeli

Kaygisi yüksek kisilerin kaygilandiklari konu neyse onunla ilgili kendi olumsuz beklentilerini destekleyen ipuçlarini aradiklarini ve bilissel bir çarpitma ile bu verileri oldugundan daha büyük gördüklerini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Baris Önen Ünsalver, sözlerini söyle tamamladi:

“Özellikle de asi sonrasi olusan biyolojik yan etkiler açik bir sekilde raporlanmadigindan yani bilgi eksikliginden dolayi asi kaygisi olan kisi etrafinda gördügü duydugu asi sonrasi ortaya çikan her tür belirtinin asidan kaynakli oldugu biçiminde bir indirgeme yapacaktir. Bu sebeple asilarin yan etkileri bilimsel yöntemlerle tespit edilip halka açik hale gelmelidir. Anksiyete bozuklugu sebebiyle ya da asi anksiyetesi nedeniyle asi olmaktan kaçinan kisiler belirlenebilirse psikiyatrik destekle asi olmayi kabul etmeleri kolaylasabilir.”