Türkiye’de yönetim sistemi, 2017 yilinda yapilan Anayasa degisikligi referandumu ile degisti. Adina ‘Cumhurbaskanligi hükümet sistemi’ denilen yeni sistemde; Bakanlari denetleme yetkisi, TBMM’nin elinden alindi, denetlemenin en önemli araçlarindan gensoru kaldirildi. Bakanlari atayip görevden alma yetkisi Cumhurbaskani’na verildi. Bakanlar, dogrudan kendisini atayan Cumhurbaskani’na karsi sorumlu kilindi.
CHP Izmir Milletvekili Avukat Murat Bakan; Bakanlarin, makam ve nüfuzunun kötüye kullanmamalari için görev ve yükümlülüklerinin uygun hale getirilmesi amaciyla ‘Bakanlikla Bagdasmayan Isler Hakkinda Kanun Teklifi’ hazirlayarak, TBMM Baskanligi’na sundu.
Kanun teklifinde, 3069 sayili Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeligi ile Bagdasmayan Isler Hakkindaki Kanunu hatirlatarak, Bakanlar için böyle bir kanuni düzenleme bulunmadigini belirten CHP’li Murat Bakan, “Yürütmenin kamu kaynaklarini kullaniyor olmasi sebebiyle ‘bakanlik ile bagdasmayan islerin’ belirlenmesi siyasi ahlak bakimindan da büyük bir eksikligi telafi edecektir” dedi.
Kanun teklifinde, Ticaret Bakanligi’nin, görevden alinan Ticaret Bakani Ruhsat Pekcan’a ait sirketten dezenfektan satin alindigi örnegini veren CHP’li Bakan, “Bir Bakan, kendi Bakanligina fahis fiyattan dezenfektan satmistir. Ihale süreciyle ilgili seffaflik bulunmadigi gibi, Kamu Ihale Kanunu hükümlerine uygun olup olmadigi halen karanliktadir. Ihale mevzuatina, siyasi etik ve genel ahlak kurallarina aykiri bir islemin yani sira kamu zararina neden oldugu da açiktir. Makam, görev ve nüfuzunu gereklerine aykiri olarak kendi veya yakininin avantajina kullanmak hem sektördeki diger kisilerin magduriyetine hem de kamunun zarar etmesine yol açtigi ortadadir” ifadelerini kullandi. Benzer bir durumun Içisleri Bakani Süleyman Soylu’nun sigorta sirketi için de geçerli oldugunu söyleyen Murat Bakan, “Bir sirket, ortagi Bakan olduktan sonra bu kadar inanilmaz bir hizla büyüyorsa, bunun altinda da nüfuz ticareti vardir” dedi.
“Bakanlar, kamu kurum ve kuruluslarinda; Devletin veya diger kamu tüzelkisilerinin dogrudan dogruya ya da dolayli olarak katildigi tesebbüs ve ortakliklarda; özel gelir kaynaklari ve özel imkânlari kanunla saglanmis kamu yararina çalisan derneklerin ve Devletten yardim saglayan ve vergi muafiyeti olan vakiflarin, kamu kurumu niteligindeki meslek kuruluslari ile sendikalar ve bunlarin üst kuruluslarinin ve katildiklari tesebbüs veya ortakliklarin yönetim ve denetim kurullarinda görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt isini dogrudan veya dolayli olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.”
“Bakanlar birinci fikrada belirtilen kurum ve kuruluslarda; genel sekreter, sekreter veya benzeri herhangi bir nam altinda hiçbir yönetim görevi alamazlar; ücret karsiligi is takipçiligi, komisyonculuk, müsavirlik yapamazlar; Devletin sahsiyetine karsi islenen suçlar ile zimmet, ihtilas, irtikap, kaçakçilik ve döviz suçlari gibi Devletin maddi çikarlariyla ilgili davalarda Devlet aleyhine vekil olamazlar; serbest mesleklerini icrada, ferdi isletmelerini idarede bakanlik unvanlarini kullanamazlar.”
Bakanlarin, kendileri esleri ve üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar kayin hisimlari ile evlatliklari ve evlat edinenleri, ortaklari ile sirketleri, Cumhurbaskanligi, Bakanliklar, kamu kurum ve kuruluslari, Devletin veya diger kamu tüzelkisilerinin dogrudan dogruya ya da dolayli olarak katildigi tesebbüs ve ortakliklari tarafindan 2886 sayili Devlet Ihale Kanunu ve 4734 sayili Kamu Ihale Kanunu’na göre açilan her türlü ihaleye katilamazlar.”
“Daha önce, 550 milletvekili olan TBMM’nin yüzde 10’u, yani 55 milletvekili Meclis sorusturmasi isteyebilmekte, Genel Kurula katilan milletvekillerinin salt çogunluguyla komisyon kurulmasi ve sorusturma yapilmasi karari alinabilmekte; sorusturma komisyonunun çalismalarini bitirmesinden sonra Yüce Divana sevk için salt çogunluk (276) gerekmekteydi. Yeni sistemde ise, Cumhurbaskani Yardimcisi ve Bakanlarin suçlari nedeniyle meclis sorusturmasi talep edilebilmesi için; önce Meclis üye tamsayisinin salt çogunlugu gerekecek, yani 600 milletvekilinden 301'inin bu yönde talebi olacak. Bu gerçeklesirse Meclis sorusturmasi açilmasi için beste üç çogunluk aranacak, yani 360 milletvekili onay verdiginde sorusturma açilabilecek. Yüce Divana sevk etmek için ise üçte iki çogunluk yani 400 milletvekilinin onayi gerekecek. Eski ve yeni sistemin rakamlari karsilastirildiginda, Meclis sorusturmasinin etkili bir denetim yolu olmasinin zor hale geldigi açiktir. Cumhurbaskani Yardimcilari ve Bakanlarin görev suçlari ve görevleriyle ilgili olmayan kisisel suçlari arasinda ayrim yapilmaktadir. Bu kisilerin görev suçlarinda yukarida açiklanan meclis sorusturmasi usulü, kisisel suçlarda ise yasama dokunulmazligi hükümleri uygulanmaktadir. Görüldügü üzere bakanlar koruma zirhina alinmistir. Sadece Cumhurbaskani'na karsi sorumlu ve TBMM’nin denetimine karsi adeta koruma zirhina sahip olan bakanlarin makam ve nüfuzlarini kendileri için kullanmalarinin önünde bir engel bulunmamaktadir.”
