Üsküdar Üniversitesi NPISTANBUL Beyin Hastanesi Psikiyatri Uzmani Prof. Dr. Gül Eryilmaz, günümüzde giderek artan temizlik bagimliligi konusunda degerlendirmelerde bulundu.
Temizlik bagimliliginin günümüzde giderek arttigini kaydeden Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Günümüzde aslinda bagimliliklar artmaktadir. Bu durum yasam sartlarinin degismesi, kisilerin psikolojik durumlarinin degismesi gibi pek çok nedenle ilgili olabilmektedir.” dedi.
Temizlik bagimliliginin, alkol ya da sigara gibi diger bagimliliklardan bir farki olmadigini belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Temizlik bagimliligi, kisinin temizlik yapmadan duramamasi, temizlik yapmadiginda neredeyse iç sikintisi, keyifsizlik, hiçbir seyden haz alamama gibi yakinmalarinin olmasidir. Kisinin ancak ve ancak temizlik yaptiginda kendini iyi hissetmesi, bundan haz almasi halidir. Temizlik bagimliliginda bu döngü giderek artmakta ve hayatin her alanina sizar hale gelmektedir. Çünkü gidilen her yerde iç sikintisi, temizlik yapma istegi ortaya çikacaktir. Bu durum tipki sigara içmek, alkol almak gibi kisiye bir haz vermektedir. Bu hazin ardindan kisa bir süre bekleme ve tekrar temizlik yapma geregi olusmaktadir. Bunun alkol bagimliligindan veya diger bagimliliklardan bir farki yok. Çünkü diger bagimliliklarda da istenilen alinmadiginda bir iç sikintisi, bir gerginlik, almak için para ayirma, gerekirse sosyal hayatindan, ailesinde, isinden ayrilma yani neredeyse kendini feda etme seklinde bir süreç ortaya çikmaktadir.” diye konustu.
Diger bagimliliklarda ortaya çikan döngünün temizlik bagimliliginda da yasandigini belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, bagimliligin bir beyin hastaligi oldugunu belirterek sunlari söyledi:
“Maddeyi aldiktan sonra kisa bir süreligine bir haz alma, kisa süreli hazdan sonra ise bir bekleme dönemi ve tekrar benzer sekilde madde alma geregi ve bundan alinan haz gibi bir döngü içerisine girilmektedir. Buna kisaca bagimlilik döngüsü de denilebilir. Bagimlilikta kisinin madde almak için veya uyusturucu almak için bir bahanesi olmaktadir. Bagimlilik bir beyin hastaligidir. Nasil ki tiroid, tiroid bezinin hastaligidir; bagimlilik da beyin hastaligidir. Dolayisiyla kisinin söz vermeleri, yemin etmeleri, bir daha olmaz demeleri triode iyi gelmiyorsa bagimliliga da iyi gelmeyecektir. Kisi ne kadar motive olursa olsun, bu beyin hastaliginin nasil tedavi edildigini bilmediginde veya bunun bir beyin hastaligi oldugunu görmediginde bu döngü tekrarlamaktadir. Kisi yeniden bir seyleri bahane ederek basa döner ve döngü bastan baslamis olur. Temizlik bagimliliginin da bundan bir farki yoktur.”
Prof. Dr. Gül Eryilmaz, günümüzde pek çok farkli bagimlilik türlerinin ortaya çiktigini belirterek bunlari egzersiz bagimliligi, gida bagimliligi, oyun bagimliligi, iliski bagimliligi, es bagimliligi olarak siraladi.
Temizlik bagimliliginda haz ve keyif karistiriliyor
Temizlik bagimliliginda da diger bagimliliklarda oldugu gibi beynin sürekli temizlikle mesgul oldugunu kaydeden Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Temizlik yapma istegi geldiginde temizlik yapildiginda tipki bir alkol veya uyusturucu madde alimi gibi kisa süreli bir rahatlama olmakta ve yine ardindan benzer döngü devam etmektedir. Özellikle temizlik bagimliliginda beyin, hazla keyfi karistiriyor. Haz, kisa sürelidir, beyne iyi gelir, keyfin bir tik üstüdür ama kisa sürelidir. Uzun vadeli orta vadeli iyi gelmez. Keyif ise beyne çok daha iyi gelen ve kalici olan, uzun süre devam eden, beyindeki bazi kimyasallarin pozitif salgilanmasina neden olan bir durumdur ama bagimliliklarda keyif alinmaz, haz alinir. Temizlik bagimliliginda da öyledir.” dedi.
Genç yaslarda ortaya çikiyor
Temizlik bagimliliginin genellikle genç yaslarda ortaya çiktigini belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Son çalismalar ergenlikten beri ortaya çiktigini göstermektedir. Sikligina baktigimizda %1-4 gibi bir oran söyleyebiliriz. Psikiyatrik hastaliklar açisindan baktigimizda oldukça önemli bir grubu kapsamaktadir.” dedi.
Içerisinde bulundugumuz pandemi döneminin özellikle temizlik bagimliligi için olumsuz kosullar ortaya koydugunu belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Öncelikle bu bagimlilik için, psikolojik olarak iyi olunmayan bir dönemdeyiz. Temizlik bagimliligi bir yakin kaybi, cinsel travmalar ve yogun stresli bir dönemden sonra ortaya çikabiliyor. Temizlikler, önceleri çok yavas bir sekilde basliyor ama giderek alinan hazdan beyin o kadar rahatliyor, o kadar seviyor ki bu miktari arttirmaya basliyor. O kadar arttiriyor ki kisi artik evden çikamaz hale geliyor. Benim bir hastam sabah 8’de ise gidebilmek için, gece 3’te kalkiyordu. Önce buzdolabini temizliyor daha sonra ise gidiyordu. Ise gitse bile isten verim alamiyordu. Dolayisiyla insan hayatini da oldukça etkileyen bir durum.” diye konustu.
Bir aile hastaligidir
Temizlik bagimliliginin sadece o kisiyi degil, ailesini ve yakin çevresini de çok yakindan ilgilendirdigini belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Ebeveynseniz çocuklarla iletisiminiz etkileniyor, esinizle iletisiminiz etkileniyor. Bir yandan da bakarsaniz aslinda bir aile hastaligidir. Bütün bagimliliklarda oldugu gibi temizlik bagimliligi da neredeyse bir radyasyon gibi önce bir kiside baslayabilir ama bütün aileyi etkiliyor. Özellikle ergenler ve es iliskileri olmak üzere aile de bu anlamda hastalaniyor ve bazen ne yapacaklarini bilmiyorlar. Ilk baslarda iyi niyetli olarak yardim etme amaçli birtakim yardimlarda bulunsalar da bir müddet sonra ‘Bu anlamiyor, iradesiz, bilerek yapiyor, bizi tercih etmiyor onu tercih ediyor’ seklinde öfkeler basliyor ve kisi bir müddet sonra yalnizlasmaya basliyor. Aileler de yalnizlasmaya basliyor.” diye konustu.
Temizlik bagimliligi anne ve babadan ögreniliyor
Temizlik bagimliliginin çogunlukla gençlik döneminde ortaya çiktigini belirten Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Özellikle bu bagimliliklar için çocukluk döneminin nasil bir ilgisi var? Çocukluk döneminde görülen travmalar ya da çocukluk döneminde görülen ögrenmeler etkili olabiliyor. Eger annenizin veya babanizin asiri temizlige yükledigi bir deger varsa siz de temizlige deger veriyorsunuz. Çünkü çocuklar bu davranislari bilinçdisi bir sekilde bilinçaltindan ögreniyorlar. Bir müddet sonra temiz olmanin önemli oldugu, saglikli oldugu kirli olmanin ise sagliksiz oldugunu bir sekilde çocuklar ögreniyorlar. Yani model aliyorlar. Tabii genetik yatkinlik da önemli bir faktör haline geliyor.” dedi.
Yogun rekabetin yasandigi dönem de etkili olabilir
Içerisinde bulundugumuz çagin da temizlik bagimliliginin baslamasinda etkili oldugunu kaydeden Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Yogun bir rekabetin oldugu, basari odakli bir ögrenme modelinin oldugu bir dönemdeyiz. Dolayisiyla ergen zorbaligindan bahsedebiliyoruz. Hatta ergen degil çocuk zorbaligi bile var. Çünkü üç dört yasindaki çocuklarin gittigi parklara gidip uzaktan bir gözlem yaparsaniz eger, çocuklarin gerçekten de birbirlerine kötü davrandigini görebiliyorsunuz. Yani bu sartlar içerisinde çok travmatize oluyorlar. Kisilere temizlik yapmak çok daha iyi geliyor. Çünkü bir yandan temizlik yapmanin, beyni temizlemekten gelen her seyi temizledigine inanan psikojenik bir yani da var. Zihnin temizlige karsi böyle bir algisi da var. Dolayisiyla bir sifa olarak da görüyor ama her seyin bir dozu vardir. Bir de genellikle bizim gibi kültürlerde temizlik çok sevilen bir seydir. Imandan gelir ve kiymetli bir seydir ama yine doz ile alakali bir durum var ortada. Ergenlerde temizlik takintisi basladiginda ebeveynlerin baslarda hosuna gidiyor. Tertipli, temiz olmasindan dolayi ödüllendiriliyor. Kiside bu davranis böylelikle daha çok pekisiyor. Halbuki böyle durumlarda ebeveynlere düsen, bu durumu takip etmektir. Artiyor ise mutlaka bu konu ile ilgili bilgi sahibi olmak, aydinlanmak, gerekirse yardim almak ile ilgili görevleri oldugunu söylemek lazim.” uyarisinda bulundu.
Kisileri kabul ettirmeye çalismayin
Temizlik bagimliligindaki temizlik kavraminin “zihnin yanlis kodladigi bir temizlik” olduguna dikkat çeken Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Çünkü bu temizlik belli bir sürede yapilan bir temizlik degil. Gerçeklikle ilgisi yoktur. Bir tür hayal gerçekligidir. Beyin bir türlü kabul etmiyor ve defalarca yikamaya basliyor ve bundan da haz aliyor. Bu yüzden bir bagimliliktan farki yoktur. Alkol bagimlilari da bu durumun anormal oldugunu bilirler ama defalarca içerler. Temizlik bagimliliginda da kisiyi ikna etmenin bir faydasi olmaz. Kisinin mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir.” dedi.
Bagimlilik tedavisinin üç önemli ayagi var
Bagimlilik tedavisinde üçlü bir sacayagi oldugunu kaydeden Prof. Dr. Gül Eryilmaz, “Birinci ayak, hastaligi biyolojik olarak iyi degerlendirmek gerekiyor. Çünkü beyinde bazi networkleri, kimyasallari iyi tespit edersek ona özgü tedaviyi iyi yapmak gerekiyor. Ikinci ayak iyi bir psikoterapi görülmesi gerekiyor. Ailenin de iyi bir psikoterapi almasi gerekiyor. Çünkü ailenin nasil davrandigi, ne yapacagi ya da ne yapmamasi gerektiginin ilaç kadar degeri vardir. Üçüncü ayakta ise kisinin kismen iyi oldugu dönemden baslayarak iyi oldugu, çok daha iyi oldugu dönemleri takip ederek birkaç yila yayilan tedaviden bahsediyoruz.” dedi.
Prof. Dr. Gül Eryilmaz, ailelere de tavsiyelerini söyle siraladi: “Aileler, özellikle ergenlerde temizlik ile ilgili bir durum oldugunda mutlaka yardim alsinlar, bu konuyu önemsesinler ya da bu konuyla ilgili okuma yapsinlar. Çünkü bir bagimlilik önemsenmedigi zaman, baska bagimliliklara kapi açar. Anksiyete de takinti da baska bagimliliklara kapi açabilir. O yüzden dikkatli olmakta fayda var.” dedi.